Achtergrond
Ik ben hoofdonderzoeker van Living on the Other Side, een door NWO gefinancierd rechts-sociologisch onderzoeksproject dat zich richt op het leven van migranten die in Marokko wonen. Met een achtergrond in antropologie, Arabisch en rechten heb ik me in mijn onderzoek lange tijd gericht op belangrijke levensgebeurtenissen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Na verloop van tijd begon ik echter het gevoel te krijgen dat de reikwijdte van mijn werk te beperkt was geworden, omdat de meeste aandacht uitging naar huwelijken en echtscheidingen, vooral die van vrouwelijke moslimburgers. Daarom ben ik bijzonder blij dat ik met dit project ook een levensgebeurtenis heb kunnen onderzoeken die in rechts-sociologische studies over deze regio vaak over het hoofd wordt gezien: hoe mensen omgaan met overlijden en afscheid, met name in migrantengemeenschappen.
Nieuwe manieren van veldwerk doen
Onderzoek naar zulke gevoelige thema's is nooit gemakkelijk, en de uitbraak van de Covid-pandemie maakte het nog uitdagender. Slechts enkele maanden voordat ons zorgvuldig geplande veldwerk van start zou gaan, werd de toegang tot het veld abrupt afgesneden. Dit bracht echter ook onverwachte vrijheid met zich mee en opende nieuwe wegen om veldwerk opnieuw uit te vinden. Het resulteerde in de vorming van nieuwe netwerken en de toevoeging van extra teamleden en landen -Nederland en Libanon- aan het project. Hoewel Marokko de primaire focus blijft, heeft het toevoegen van een vergelijkend perspectief zowel verrijkend als verhelderend gewerkt. Voor mij zal veldwerk nooit meer hetzelfde zijn. Je kunt er hier meer over lezen en en zien hoe het zich ontvouwt!
Going down
Een andere grote uitdaging was het creëren van audiovisuele content. Hoewel ik al heel lang een enthousiaste amateurfotograaf ben, had ik weinig ervaring met video, vooral met het bewerken en creëren van boeiende verhalen. Ik ben erg dankbaar dat ik met Shirley heb mogen samenwerken, haar expertise was van onschatbare waarde. Tijdens dit proces heb ik veel technische vaardigheden opgedaan en nu kan ik mijn eigen video’s maken, iets waar ik trots op ben.
Mijn allereerste video blijft degene waar ik het meest trots op ben. Going Down heb ik tijdens de surrealistische eerste weken van de Covid-lockdown gemaakt. De dagen werden gekenmerkt door ongewoon mooi weer en lange uren in de tuin met mijn jonge kinderen. Maar tegelijkertijd had ik geen toegang tot mijn kantoor en had ik thuis geen goede werkplek. Ik voelde me professioneel ontheemd, bijna dakloos, en de video weerspiegelt die vreemde, desoriënterende periode.
Een favoriete herinnering?
Ik heb niet één favoriete herinnering, maar één ding dat ik nooit zal vergeten is de uitdrukking chercher la vie -‘het leven zoeken’- die heel veel respondenten met mij deelden. In wezen drukt het een universeel streven uit: de zoektocht naar zin en vreugde in het leven. Ik vond het ontroerend dat onze respondenten zo sterk aan dit idee vasthielden. Het zette me aan het denken over het voorrecht dat we vaak als vanzelfsprekend beschouwen -het gemak waarmee velen van ons reizen voor vakantie, werk of onderwijs- terwijl anderen die kansen worden ontzegd, vaak door degenen die er zelf in overvloed over beschikken. En toch, ondanks de vaak moeilijke omstandigheden in Marokko, blijven veel respondenten chercher la vie, zelfs als dat betekent dat ze hun leven op het spel zetten. Tragisch genoeg zijn er ook die alle hoop verliezen, en soms zelfs zelfmoord plegen.
Opvallende momenten?
Er zijn twee momenten in het bijzonder die me bijgebleven zijn. Het eerste is de opluchting die ik voelde toen een van de respondenten die ik had geïnterviewd een gezond kind ter wereld bracht. Ik heb nog steeds contact met haar en geniet ervan om haar kind te zien opgroeien.
Het tweede moment kwam aan het einde van ons onderzoeksproject, toen ons team voor de laatste keer naar Marokko terugkeerde. Het was niet alleen maar een vrolijk bezoek, want een van de respondenten was onverwachts overleden. We ontmoetten zijn vrouw en andere leden van de gemeenschap voor een bijeenkomst waar we de resultaten van ons onderzoek deelden en zijn leven herdachten. Het was een moment dat zowel vreugde als verdriet combineerde, wat iets unieks en diepgaands creëerde. Door middel van verhalen, maaltijden en drankjes ervoeren we een krachtig gevoel van saamhorigheid.
Wensen voor de toekomst?
Mijn wens voor de toekomst is dat de graven van degenen die in bijna volledige anonimiteit begraven zijn, goed gedocumenteerd en onderhouden worden. Deze mensen hadden namen, een geschiedenis en dromen voor de toekomst -net als wij.