Vertaalfout?
Hoe breng je een stem over verschillende talen heen, zonder het ritme, de pauzes of de tegenstrijdigheden te verliezen? Wat gebeurt er als je dat drie keer moet doen, voor drie verschillende doelgroepen, op drie verschillende manieren?
Meer dan woorden
Analyse begint na veldwerk, en vertalen is vaak de eerste stap. Je moet aandachtig luisteren, niet alleen naar wat er gezegd wordt, maar ook naar hoe het gezegd wordt. De zucht vóór een zin, de aarzeling midden in een gedachte, de herhaling die onzekerheid of nadruk onthult. Dit zijn geen bijzaken. Het zijn gegevens die ook geanalyseerd moeten worden. De grotere uitdaging is hoe je trouw blijft aan hoe iets gezegd wordt en hoe het gelezen zal worden. Mijn respondenten spraken in ritmes die emotie, pauzes en herhalingen bevatten. Ze spraken in zinnen die wegstierven of nooit af waren. Bij het vertalen van hun woorden van het Frans naar het Engels, of zelfs naar het Nederlands, lopen deze texturen het risico afgevlakt te worden ten behoeve van de duidelijkheid en structuur.
Ondertiteling in drie talen
We hadden regelmatig discussies tijdens het vertalen van de ondertiteling van onze video's. Het vertalen van één zin is al een kwestie van onderhandelen. Maar ondertiteling in drie talen (Nederlands, Engels en Frans, soms zelfs Arabisch) vereist voortdurend schakelen. Elke taal heeft zijn eigen ritme, zijn eigen afkortingen en zijn eigen beperkingen. Een zin in het Frans kan afhankelijk zijn van de context of gebaren. In het Nederlands kan het formeler worden. In het Engels bestaat het risico dat het te netjes wordt. En met ondertiteling vertaal je niet alleen, je condenseert en past de betekenis in twee regels, in slechts een paar seconden.
Risico van vertaling
Het gaat niet alleen om nauwkeurigheid. Het gaat ook om toon, register en intentie. We moesten ons vaak afvragen: beschermt deze vertaling de betekenis of herschrijft deze deze voor het gemak van de lezer? Soms kan het verleidelijk zijn om een zin te vereenvoudigen, herhalingen te verwijderen, hem "beter te laten lopen", maar daarmee lopen we het risico iets glad te strijken dat eigenlijk rauw hoort te blijven. Dus werden vertalingen hun eigen vorm van analyse. Speel het nog eens af. Wat hoor je? Terugspoelen. Afspelen. Het wordt een nieuwe manier om bij de stof te blijven en te onthouden dat onderzoek ervoor zorgt dat de woorden zo waarheidsgetrouw mogelijk overkomen.