De onderbroken stroom: Hoe schrijven veldwerk vorm geeft en andersom
Dus je denkt dat je naar het veld gaat, data verzamelt, analyseert, opschrijft en klaar bent? Mis. Tijdens ons project werd het schrijfproces vaak onderbroken. Onverwachte ontmoetingen leidden tot nieuwe inzichten. Mooi? Absoluut. Tijdrovend? Dat ook.
Je bent nooit echt klaar met schrijven (en dat is oké)
In empirisch onderzoek is de zoektocht nooit echt afgelopen. Terwijl je schrijft, ontstaan er nieuwe vragen – vragen die je terug het veld in sturen, terug naar je respondenten (daar besef je wat een zegen online veldwerk kan zijn). En zo gaat de cyclus door – schrijven, reflecteren, vragen stellen, terugkomen – totdat je besluit te stoppen. Niet omdat het proces klaar is (dat is het nooit echt), maar omdat je op een gegeven moment moet delen wat je hebt.
Een onverwachte ontmoeting
Een moment dat mijn schrijftraject veranderde, was een onverwachte ontmoeting met een man uit West-Afrika, die in Nederland woonde. Hij vertelde over zijn overleden zoon en hoe de begrafenis hier met grote zorg moest gebeuren, niet alleen omwille van de traditie, maar ook om de voorouders niet van streek te maken. "Je bloed kan je doden," zei hij. Om de een of andere reden bleven zijn woorden hangen.
Als woorden blijven hangen
Zijn verhaal wierp een nieuw licht op de interviews die ik met respondenten uit West- en Centraal-Afrika had gehad over huwelijk, overlijden en begrafenis. Plotseling klonken de dingen die ze gezegd hadden logischer. Ik nam opnieuw contact op met een aantal van hen en er volgden meer online gesprekken, meer WhatsApp- (spraak)berichten en meer bibliotheekbezoeken. Ik bracht de hele zomer door met dieper graven. Het was tijdrovend, maar ongelooflijk betekenisvol.
Trouwens, na die onverwachte ontmoeting had ik ruimte nodig om na te denken en om zijn woorden te laten bezinken. Dus ging ik naar een nabijgelegen begraafplaats. Daar kon ik de aanwezigheid van de voorouders bijna voelen. En in dat stille moment begon ik op de een of andere manier te begrijpen wat hij bedoelde.